ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΣ

Η έννοια της τάξης είναι από αυτές που έχουν ιστορικά κακοποιηθεί τόσο πολύ που έχουν τελικά ταυτιστεί με τον ολοκληρωτισμό. Αυτό οφείλεται στην ανικανότητα του ανθρώπου να συνθέσει πράγματα φαινομενικώς αντιφατικά, όπως είναι η τάξη και η ελευθερία, στην τάση του για κυριαρχία και στο αγελαίο ένστικτο που ρέπει στην ομοιομορφία (κι ας νομίζουν οι μόδες ότι εξατομικεύουν τον άνθρωπο).

Αρχικά, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι τάξη χωρίς ελευθερία δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και ελευθερία χωρίς ευθύνη. Η ευθύνη αποτελεί τον συνδετικό κρίκο της ελευθερίας και της τάξης. Επειδή όμως η ελευθερία ερμηνεύεται ως ανευθυνότητα ή απουσία ευθύνης, κατέληξε να θεωρείται ότι είναι ασυμβίβαστη με την τάξη υπό οποιαδήποτε μορφή και αν τη θεωρήσουμε.

Επίσης,  η τάξη δεν ταυτίζεται με την ομοιομορφία. Η ομοιομορφία είναι η φαντασίωση του ολοκληρωτισμού και, μάλιστα, φαντασιώνεται μία ομοιομορφία του κατώτερου δυνατού είδους. Η ομοιομορφία είναι οργάνωση, είναι οργάνωση τυπικών μορφών συμπεριφοράς, υπακοής, σκέψης, ψυχολογισμών και εμφάνισης. Η οργάνωση αυτού του είδους θα έπρεπε να αποτελεί απλώς και μόνον το δεκανίκι της ανθρώπινης ανάπτυξης, αλλά τελικά κατάντησε να αποτελεί το θεμελιώδες εργαλείο της εξουσιαστικότητας.

Γιατί όμως η τάξη ταυτίστηκε με την ομοιομορφία; Επειδή έγινε υποκατάσταση ενός υποκειμενικού και, επομένως, ελεύθερου στοιχείου από την οργανωτικότητα που εκδιώκει το υποκειμενικό. Η οργανωτικότητα είναι ευκολότερη και συναφής με τις ανάγκες της κυριαρχικότητας, γιατί καθιστά αυτό που κυριαρχείται τρόπον τινά άβιο -εφ’ όσον γίνεται “αντικείμενο”- και επομένως διαχειρίσιμο. Σε αυτή την υποκατάσταση δεν συνήργησε μόνον η κατεστημένη εξουσία αλλά και η κυριαρχικότητα των ίδιων των ανθρώπων που ρέπει πάντοτε σε σχήματα άβια και εύκολα χειραγωγούμενα και κατακτώμενα.

Και τελικά τι είναι τάξη; Θα λέγαμε αρχικά ότι μία όψη της τάξης (γιατί ίσως υπάρχουν και άλλες) είναι η ερμηνεία ή αντίληψη, το σχέδιο κι η διαδικασία με την οποία το νόημα ή σκοπός που θέτει το υποκείμενο πραγματώνεται μέσα από τον κόσμο των φαινομένων. Π.χ. οι νότες της μουσικής αποτελούν μία τάξη ήχων, όχι κατ’ ανάγκην ομοιόμορφων, που στοχεύουν συνεκτικά στην έκφραση ενός έργου, οι λέξεις μιας ομιλίας στην έκφραση ενός νοήματος. Αυτή η τάξη σημαίνει ότι η διάχυση των ήχων είναι απρόσκοπτη προς την εκπλήρωση του νοήματος και, επομένως, ότι η φαινομενική συνεκτική οργάνωσή τους είναι η κατάλληλη. Αν στην ομιλία διαστρεβλωνόταν ερμηνευτικά το νόημα, τότε θα υπήρχε αταξία ως προς το νόημα, έστω και αν υπήρχε αυστηρή οργάνωση, γιατί αυτή η οργάνωση θα εξυπηρετούσε πλέον άλλους στόχους. Αλλά και το αντίστροφο θα μπορούσε να συμβεί, αν διαστρεβλωνόταν η ίδια η οργάνωση των ήχων, δεν θα αποδιδόταν το νόημα. Η τάξη εδώ αποτελεί την ψυχή της οργάνωσης. Αυτή η οργάνωση των μορφών ήχων στα παραδείγματα είναι ζωντανή και μέσω αυτής γίνεται η επικοινωνία αυτού του επιπέδου. Αλλά σε αυτές τις περιπτώσεις η κυριαρχικότητα δεν είναι πάντοτε παρούσα, και, όταν είναι, δεν είναι διακριτή, γιατί ο άνθρωπος δεν συγκρίνεται με έναν ήχο, όντας κατά πολύ ανώτερος. Τι γίνεται όμως, όταν απέναντι στον άνθρωπο που κυριαρχεί βρίσκεται ένας άλλος άνθρωπος ή, ακόμη χειρότερα, ένας καλύτερος άνθρωπος; Σε αυτή την περίπτωση γίνεται φανερή η εγκληματικότητα της ομοιομορφίας και της κυριαρχικότητας, γιατί η επίδρασή της είναι πλέον επιβλαβής εμποδίζοντας την πρόοδο και την ελευθερία. Όσοι, λοιπόν, προβάλλουν παραδείγματα από τον κόσμο των “άβιων” για να δικαιολογήσουν τις οργανωτικές υπερβολές της ανθρώπινης κοινωνίας ψεύδονται και εξαπατούν.

Από τα παραπάνω προκύπτει ένα συμπέρασμα: όμοιο για όλους είναι μόνον το νόημα (ή σκοπός) που λειτουργεί και πραγματώνεται μέσα από την τάξη της ζωής και της κοινωνίας και μέσα από την οργανωτική μορφή της. Το νόημα αυτό δεν είναι εκείνο που ο καθένας επιπόλαια μπορεί να επιλέξει επειδή έτσι του αρέσει, αλλά η ίδια η φύση του ως όντος που ακόμη αναζητείται και έχει γίνει αντικείμενο άπειρων φιλοσοφικών συζητήσεων οποιουδήποτε επιπέδου. Και εικάζουμε ότι είναι τόσο ευρύ ώστε να μπορεί να συμπεριλάβει κάθε ατομική αλλά υπεύθυνη ελευθερία. Και ας μη φαντασθούμε ότι η ερμηνεία ή ανακάλυψη αυτού του νοήματος θα είναι κάτι πανηγυρικό και υπό τη μορφή ενός έξωθεν δοσμένου ορισμού σύμφωνα με τα ακαδημαϊκά πρότυπα.  Θα είναι κερδισμένο με την ίδια τη ζωή και συνείδησή μας.

Επίσης, η ατομική βούληση εδώ δεν εννοείται ως συγκαλυμμένη επιθυμία που λειτουργεί αντικοινωνικά (και αυτό απαιτεί προσεκτική διάκριση, μια και σχεδόν πάντοτε είναι επιθυμία), αλλά ως μία αφανής βούληση-νόημα τείνουσα προς τη “γενική βούληση” του Ρουσσώ που είναι αντίθετη προς τον ατομισμό και την ιδιοτέλεια και υπάρχει εν δυνάμει στον άνθρωπο ως κοινωνικό και όχι μονήρες ον. Οι δύο αυτές “βουλήσεις” πρέπει να είναι εναρμονισμένες -τουλάχιστον για την εποχή στην οποία εκφράζονται- για να έχουμε αληθινή τάξη και επωφελή οργάνωση.

Όταν όμως δεν γίνεται αποδεκτό ένα νόημα ή το υπάρχον είναι στρεβλό (δηλαδή αντι-νόημα), τότε καταλύεται και η τάξη ατομικά και συλλογικά, αφήνοντας μόνον ως κατάλοιπο την οργάνωση μέσω της οποίας ελέγχεται και κυριαρχείται η ζωή. Ο ορθός νόμος είναι μία πλευρά της τάξης και επιβάλλει σε όλους όμοιες γενικές και περιεκτικές αρχές, αλλά δεν επιβάλλει ομοιομορφία πέραν τούτων, γιατί αποσκοπεί στην υπηρέτηση ενός νοήματος όπως έγινε αντιληπτό από την κοινωνία στις καλύτερες στιγμές της. Όταν ξεφεύγει από το αναγκαίο και γίνεται άδικος νόμος, τότε πρόκειται για επιβολή και ομοιομορφία οργανωτική που σκοπεύει στη μείωση των υποκειμένων. Η σημερινή παγκόσμια κατάσταση παρέχει άφθονα τέτοια παραδείγματα.

Η οργανωτική ομοιομορφία οφείλεται στο ότι ο εξουσιαστής επιχειρεί να υπαγάγει τους πάντες σε μια μορφή συμπεριφοράς και εμφάνισης που να του είναι εύκολο να ελέγξει.

Οι σημερινοί άνθρωποι διαισθανόμενοι ότι έχουν παρασυρθεί σε μία κατεύθυνση ζωής χωρίς νόημα και επομένως άβια -πράγμα που τους καθιστά απόντες και όμοιους μεταξύ τους- ρέπουν σε μια εξατομίκευση μέσω της μόδας και της καταναλωτικότητας. Προσπαθούν, δηλαδή, να υποκαταστήσουν την ομοιομορφία που λειτουργεί στον άβιο κόσμο τους με την ξεχωριστότητα της κοινωνικής θέσης και εμφάνισης. Πέραν του ότι αυτό είναι ολότελα ανόητο, οδηγεί σε αλλεπάλληλες υποκαταστάσεις ή εμμεσοποιήσεις που συγκαλύπτουν ακόμη περισσότερο το πρόβλημα του νοήματος, της τάξης και της ελευθερίας. Γι’ αυτόν τον λόγο η εκκεντρικότητα εμπίπτει σε αυτή την περίπτωση και δεν είναι ελευθερία.

Εκτός των παραπάνω, θα πρέπει να πούμε ότι ο ολοκληρωτισμός δεν αφορά μόνον τη σχέση της κατεστημένης εξουσίας και των υπολοίπων ανθρώπων, αλλά και τις ανθρώπινες σχέσεις στο σύνολό τους.

Η τάξη είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο νόημα ή “βούληση” του υποκειμένου, ατομικού και συλλογικού, και τα μέσα που παρέχονται για έκφρασή του. Διαστρεβλώσεις στην τάξη (δηλαδή στην ερμηνεία του νοήματος) οδηγούν σε λανθασμένες οργανωτικές μορφές. Πάρα πολλά μπορεί να σκεφθεί κανείς για το θέμα, αλλά αυτό θα απαιτούσε πολύ εκτενή ανάπτυξη και προπάντων συζήτηση λόγω της πολυπλοκότητάς του που κάνει αναγκαία μία πολύπλευρη και σφαιρική όσο το δυνατόν αντίληψη. Πάντως, είναι και αυτό ένα θέμα που απαιτεί την αμέριστη προσοχή μας, ώστε στο μέλλον να μπορούμε να διακρίνουμε ανάμεσα στις προσφερόμενες επιλογές αυτήν που είναι ορθή και όχι να επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Όποια επιλογή και να κάνουμε, πρέπει να είναι αποτέλεσμα ειλικρινούς και διεξοδικής σκέψης και όχι συνήθειας ή παραπλάνησης όπως είναι το σύνηθες. Το μέλλον που είναι ακριβώς μπροστά μας απαιτεί τη μεγαλύτερη προσπάθεια και ευθύνη, τον καλύτερο εαυτό μας.

Ιωάννα Μουτσοπούλου
Μέλος της ΜΚΟ Σόλων