Τα Χριστούγεννα αποτελούν την επιτομή της γιορτής, ως γιορτή κατανάλωσης. Πέρα μακριά από κάθε θρησκευτικότητα για την γέννηση του λυτρωτή -που έχει χάσει το νόημα του τουλάχιστον από τον 20ο αιώνα- , ως μαζική γιορτή αφορούν την ικανοποίηση της επιθυμίας, μια στιγμή γείωσης της απόλαυσης δια μέσου της κατανάλωσης. Όλο το “πολιτιστικό” πλαίσιο που τυλίγει τα Χριστούγεννα έχει ως στόχο την κατανάλωση εμπορευμάτων.
Δεν είναι τυχαίο το γενικό πλαίσιο που πραγματοποιείται η γιορτή: είναι απαραίτητο το σταμάτημα της εργασίας -για σχεδόν όλους-, το …εορταστικό ωράριο των καταστημάτων μια βδομάδα πριν, το “δώρο” στο εργατικό μισθό κ.ο.κ. Όλα είναι συγχρονισμένα γύρω από την πρόσκαιρη αύξηση της κατανάλωσης, η οποία ξεφεύγει -ή προσπαθεί- από το στάνταρ επίπεδο του διαστήματος ”εκτός γιορτών”.
Σε αυτό το πλαίσιο αναγκαίο είναι και ένα ηθικό boost προκειμένου να επιβληθεί δικαιολογημένα η αυξηση των επιθυμιών: ευχές, ανταλλαγή δώρων, οικογενειακά τραπέζια κ.ο.κ
Η αυξημένη κατανάλωση, στον βαθμό που αυξάνεται, υποδηλώνει τη νόμιμη, εγκεκριμένη κοινωνικά- και για αυτό ελεγχόμενη, καναλιζαρισμένη, αυξημένη ικανοποίηση- απόλαυση, που με τη σειρά της υποδηλώνει μια φαινόμενη απελευθέρωση της επιθυμίας.
Η ικανοποίηση της επιθυμίας δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την κατανάλωση του επιθυμητού αντικειμένου -άμεσα υλικού ή πνευματικού-, ωστόσο η μορφή της, καθότι ιστορικά συγκεκριμένη, (τόσο σε έκταση όσο και σε ένταση, ποιότητα και ποσότητα) καθορίζεται εγγενώς από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και των σχέσεων παραγωγής/αναπαραγωγής της κοινωνίας. Έτσι, η επιθυμία γειώνεται μέσω των εμπορευμάτων, εμφανίζεται ως η επιθυμία των αντικειμένων, τα οποία με τη σειρά τους παράγονται- κυκλοφορούν και διαμοιράζονται μέσω της ανταλλακτικής αξίας τους. Η επιθυμία πραγμοποιείται στα εμπορεύματα και μεσολαβείται από το χρήμα.
Το χρήμα ως μέσο ανταλλαγής, στην ανάπτυξή του γίνεται αυτοσκοπός ενώ στις ”γιορτές” πρόσκαιρα φαίνεται να καταναλώνεται προκειμένου να ικανοποιηθεί η επιθυμία, φαίνεται να επιστρέφει ως ”μέσο ανταλλαγής”, ως μέσο ικανοποίησης αναγκών. Λες και κατεβαίνει για λίγο από τον θρόνο του προκειμένου να δώσει προτεραιότητα στον κόσμο τον ανθρώπων, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ο κόσμος αυτός κυνηγούσε αποκλειστικά τηνικανοποίηση του χρήματος ως αυτοσκοπού. Για το λόγο αυτό, προς στιγμήν ο κόσμος των ανθρώπων φαίνεται να χαλαρώνει από την εγχρήματη καταναγκαστική ηθική του, της παραγωγής- οικονομίας- χρέους- ικανοποίησης πληρωμών, δανείων κ.ο.κ στη μορφή της γιορτής των Χριστουγέννων ως γιορτή της κατανάλωσης. Κι έτσι, φαίνεται πως η επιθυμία αποκτά για λίγο τον θρόνο του χρήματος, για όσο κρατάν οι γιορτές.
Κάτι τέτοιο δεν μπορεί παρά να είναι απατηλό. Το χριστουγεννιάτικο περιτύλιγμα χρησιμεύει ακριβώς στο να δοθεί αυτή η εντύπωση χαλάρωσης από τα δεσμά του χρήματος και όλες τις προκείμενές του (εργασία, εκπαίδευση, αναζήτηση εργασίας, παραγωγή, πληρωμή κλπ). Και το περιτύλιγμα δεν προσπαθεί καν να παρουσιάσει τον εαυτό του ως μια αυθεντική απεικόνιση της ανθρώπινης-κοινωνικής επιθυμίας. Κατηγορείται για ένα φαντασμαγορικό ψεύδος• για μια απάτη αυτού που αποτελεί ίσως την κινητήρια κοινωνική δύναμη στην ιστορικά συγκεκριμένη μορφή της: την ανθρώπινη επιθυμία. Αλλά, είναι κάτι παραπάνω από μια απάτη.
Το χρήμα και η κοινωνική μορφή που το δημιουργεί και εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του -οι υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις- αποτελεί, πλέον, έναν ισχυρό καταναγκασμό. Λέμε πλέον γιατί αν ο καπιταλισμός μέσα από σκληρή μάχη έδωσε μια προωθητική κίνηση στις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες, ωστόσο ως σύστημα που δεν έχει σκοπό την ικανοποίησή τους παρά μόνο ως… παράπλευρη κίνηση της κίνησης του χρήματος, αποτελεί έναν κολοσσιαίο καταναγκασμό/ ακύρωση δια μέσου της μεσολάβησης του χρήματος στην ίδια την επιθυμία. Αυτό δεν συμβαίνει με ωμή καταστολή, αλλά με την διαμόρφωση των έτσι κι αλλιώς πλαστικών ανθρώπινων επιθυμιών και αναγκών, προκειμένου να ταιριάξουν στον χρηματικό αυτοσκοπό.
Ωστόσο κάτι λείπει. Το εσωτερικό κενό, παρά τη χαζοχαρούμενη καταναλωτική γιορτή και τη φαινομενική ικανοποίηση των επιθυμιών στην κατανάλωση εμπορευμάτων, παραμένει στο τέλος της ημέρας υπό τη μορφή μελαγχολίας, κατάθλιψης ή νεύρωσης- εξαιτίας του ανικανοποίητου, του αδύνατου της απόλαυσης. Καθότι οι ανθρώπινες επιθυμίες μετασχηματισμένες από τον καπιταλισμό λαμβάνουν μια αδύνατη μορφή το κυνήγι, η προσμονή της μελλοντικής πραγματικήςικανοποίησης παραμένει, παρά τα νέα τάμπλετ, κινητά, ρούχα, βιβλία, ταινίες κλπ. Ο καπιταλισμός πουλάει υποσχετικές μελλοντικής ικανοποίησης της επιθυμίας, στη μορφή κατανάλωσης εμπορευμάτων κάθε είδους. Αυτό διότι το εμπόρευμα ως η υλική αναπαράσταση των κοινωνικών σχέσεων αποτελεί μια φετιχοποιημένη κοινωνική μορφή, η επιθυμία δεν βρίσκει ικανοποίηση στην κατανάλωση του σώματος αυτού καθέ αυτού του εμπορεύματος, το εμπόρευμα θα έπρεπε να είναι τομέσο, ωστόσο είναι ο αυτοσκοπός. Η επιθυμία συγχρονίζεται στον χρηματικό αυτοσκοπό μόνο καταναγκαστικά, ωστόσο η κίνηση της φαίνεται πως οδηγεί στην διάνοιξη των στενών της καπιταλιστικής κοινωνικής μορφής- σε αυτό ελπίζουμε.
Έτσι, το χαζοχαρούμενο περιτύλιγμα, όπως η ρόδα της φωτογραφίας που έστησε ο Καμίνης στο Σύνταγμα, είναι μια απάτη, ωστόσο μια συνειδητά καταναλούμενη απάτη από τα μέλη της κοινωνίας, όλους μας. Η μουντάδα, η ψυχρότητα της φωτογραφίας είναι η σωστή απεικόνιση του γιορτινού πνεύματος.
Η κατηγορία της μη-απόλαυσης όταν όλοι φαίνεται να ενδίδουν επιστρέφεται ως το απατηλό, το αδύνατο της πραγματικής ικανοποίησης της επιθυμίας στις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις. Σε αντίθεση, ενάντια στον συμβολισμό της πλατείας Συντάγματος ως τόπου μαζικής συνάντησης της επιθυμίας, ως γιορτή της κατανάλωσης, θα παραμείνουμε ονειροπόλοι, προσμένοντας το αληθινό Σύνταγμα της Ηδονής:
Mη ομιλείτε περί ενοχής, μη ομιλείτε περί ευθύνης. Όταν περνά το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας· όταν ριγούν και τρέμουν αι αισθήσεις, άφρων και ασεβής είναι όστις μένει μακράν, όστις δεν ορμά εις την καλήν εκστρατείαν, την βαίνουσαν επί την κατάκτησιν των απολαύσεων και των παθών.
Όλοι οι νόμοι της ηθικής – κακώς νοημένοι, κακώς εφαρμοζόμενοι – είναι μηδέν και δεν ημπορούν να σταθούν ουδέ στιγμήν, όταν περνά το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας.
Mη αφήσης καμίαν σκιεράν αρετήν να σε βαστάξη. Mη πιστεύης ότι καμία υποχρέωσις σε δένει. Tο χρέος σου είναι να ενδίδης, να ενδίδης πάντοτε εις τας Eπιθυμίας, που είναι τα τελειότατα πλάσματα των τελείων θεών. Tο χρέος σου είναι να καταταχθής πιστός στρατιώτης, με απλότητα καρδίας, όταν περνά το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας.
Mη κλείεσαι εν τω οίκω σου και πλανάσαι με θεωρίας δικαιοσύνης, με τας περί αμοιβής προλήψεις της κακώς καμωμένης κοινωνίας. Mη λέγης, Tόσον αξίζει ο κόπος μου και τόσον οφείλω να απολαύσω. Όπως η ζωή είναι κληρονομία και δεν έκαμες τίποτε δια να την κερδίσης ως αμοιβήν, ούτω κληρονομία πρέπει να είναι και η Hδονή. Mη κλείεσαι εν τω οίκω σου· αλλά κράτει τα παράθυρα ανοικτά, ολοάνοικτα, δια να ακούσης τους πρώτους ήχους της διαβάσεως των στρατιωτών, όταν φθάνη το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας.
Mη απατηθής από τους βλασφήμους όσοι σε λέγουν ότι η υπηρεσία είναι επικίνδυνος και επίπονος. H υπηρεσία της ηδονής είναι χαρά διαρκής. Σε εξαντλεί, αλλά σε εξαντλεί με θεσπεσίας μέθας. Kαι επί τέλους όταν πέσης εις τον δρόμον, και τότε είναι η τύχη σου ζηλευτή. Όταν περάση η κηδεία σου, αι Mορφαί τας οποίας έπλασαν αι επιθυμίαι σου θα ρίψουν λείρια και ρόδα λευκά επί του φερέτρου σου, θα σε σηκώσουν εις τους ώμους των έφηβοι Θεοί του Oλύμπου, και θα σε θάψουν εις το Kοιμητήριον του Iδεώδους όπου ασπρίζουν τα μαυσωλεία της ποιήσεως.
Το Σύνταγμα της Hδονής
Κ.Π. Καβάφης
Κάτι τέτοιο δεν μπορεί παρά να είναι απατηλό. Το χριστουγεννιάτικο περιτύλιγμα χρησιμεύει ακριβώς στο να δοθεί αυτή η εντύπωση χαλάρωσης από τα δεσμά του χρήματος και όλες τις προκείμενές του (εργασία, εκπαίδευση, αναζήτηση εργασίας, παραγωγή, πληρωμή κλπ). Και το περιτύλιγμα δεν προσπαθεί καν να παρουσιάσει τον εαυτό του ως μια αυθεντική απεικόνιση της ανθρώπινης-κοινωνικής επιθυμίας. Κατηγορείται για ένα φαντασμαγορικό ψεύδος• για μια απάτη αυτού που αποτελεί ίσως την κινητήρια κοινωνική δύναμη στην ιστορικά συγκεκριμένη μορφή της: την ανθρώπινη επιθυμία. Αλλά, είναι κάτι παραπάνω από μια απάτη.
Το χρήμα και η κοινωνική μορφή που το δημιουργεί και εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του -οι υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις- αποτελεί, πλέον, έναν ισχυρό καταναγκασμό. Λέμε πλέον γιατί αν ο καπιταλισμός μέσα από σκληρή μάχη έδωσε μια προωθητική κίνηση στις ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες, ωστόσο ως σύστημα που δεν έχει σκοπό την ικανοποίησή τους παρά μόνο ως… παράπλευρη κίνηση της κίνησης του χρήματος, αποτελεί έναν κολοσσιαίο καταναγκασμό/ ακύρωση δια μέσου της μεσολάβησης του χρήματος στην ίδια την επιθυμία. Αυτό δεν συμβαίνει με ωμή καταστολή, αλλά με την διαμόρφωση των έτσι κι αλλιώς πλαστικών ανθρώπινων επιθυμιών και αναγκών, προκειμένου να ταιριάξουν στον χρηματικό αυτοσκοπό.
Ωστόσο κάτι λείπει. Το εσωτερικό κενό, παρά τη χαζοχαρούμενη καταναλωτική γιορτή και τη φαινομενική ικανοποίηση των επιθυμιών στην κατανάλωση εμπορευμάτων, παραμένει στο τέλος της ημέρας υπό τη μορφή μελαγχολίας, κατάθλιψης ή νεύρωσης- εξαιτίας του ανικανοποίητου, του αδύνατου της απόλαυσης. Καθότι οι ανθρώπινες επιθυμίες μετασχηματισμένες από τον καπιταλισμό λαμβάνουν μια αδύνατη μορφή το κυνήγι, η προσμονή της μελλοντικής πραγματικήςικανοποίησης παραμένει, παρά τα νέα τάμπλετ, κινητά, ρούχα, βιβλία, ταινίες κλπ. Ο καπιταλισμός πουλάει υποσχετικές μελλοντικής ικανοποίησης της επιθυμίας, στη μορφή κατανάλωσης εμπορευμάτων κάθε είδους. Αυτό διότι το εμπόρευμα ως η υλική αναπαράσταση των κοινωνικών σχέσεων αποτελεί μια φετιχοποιημένη κοινωνική μορφή, η επιθυμία δεν βρίσκει ικανοποίηση στην κατανάλωση του σώματος αυτού καθέ αυτού του εμπορεύματος, το εμπόρευμα θα έπρεπε να είναι τομέσο, ωστόσο είναι ο αυτοσκοπός. Η επιθυμία συγχρονίζεται στον χρηματικό αυτοσκοπό μόνο καταναγκαστικά, ωστόσο η κίνηση της φαίνεται πως οδηγεί στην διάνοιξη των στενών της καπιταλιστικής κοινωνικής μορφής- σε αυτό ελπίζουμε.
Έτσι, το χαζοχαρούμενο περιτύλιγμα, όπως η ρόδα της φωτογραφίας που έστησε ο Καμίνης στο Σύνταγμα, είναι μια απάτη, ωστόσο μια συνειδητά καταναλούμενη απάτη από τα μέλη της κοινωνίας, όλους μας. Η μουντάδα, η ψυχρότητα της φωτογραφίας είναι η σωστή απεικόνιση του γιορτινού πνεύματος.
Η κατηγορία της μη-απόλαυσης όταν όλοι φαίνεται να ενδίδουν επιστρέφεται ως το απατηλό, το αδύνατο της πραγματικής ικανοποίησης της επιθυμίας στις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις. Σε αντίθεση, ενάντια στον συμβολισμό της πλατείας Συντάγματος ως τόπου μαζικής συνάντησης της επιθυμίας, ως γιορτή της κατανάλωσης, θα παραμείνουμε ονειροπόλοι, προσμένοντας το αληθινό Σύνταγμα της Ηδονής:
Mη ομιλείτε περί ενοχής, μη ομιλείτε περί ευθύνης. Όταν περνά το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας· όταν ριγούν και τρέμουν αι αισθήσεις, άφρων και ασεβής είναι όστις μένει μακράν, όστις δεν ορμά εις την καλήν εκστρατείαν, την βαίνουσαν επί την κατάκτησιν των απολαύσεων και των παθών.
Όλοι οι νόμοι της ηθικής – κακώς νοημένοι, κακώς εφαρμοζόμενοι – είναι μηδέν και δεν ημπορούν να σταθούν ουδέ στιγμήν, όταν περνά το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας.
Mη αφήσης καμίαν σκιεράν αρετήν να σε βαστάξη. Mη πιστεύης ότι καμία υποχρέωσις σε δένει. Tο χρέος σου είναι να ενδίδης, να ενδίδης πάντοτε εις τας Eπιθυμίας, που είναι τα τελειότατα πλάσματα των τελείων θεών. Tο χρέος σου είναι να καταταχθής πιστός στρατιώτης, με απλότητα καρδίας, όταν περνά το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας.
Mη κλείεσαι εν τω οίκω σου και πλανάσαι με θεωρίας δικαιοσύνης, με τας περί αμοιβής προλήψεις της κακώς καμωμένης κοινωνίας. Mη λέγης, Tόσον αξίζει ο κόπος μου και τόσον οφείλω να απολαύσω. Όπως η ζωή είναι κληρονομία και δεν έκαμες τίποτε δια να την κερδίσης ως αμοιβήν, ούτω κληρονομία πρέπει να είναι και η Hδονή. Mη κλείεσαι εν τω οίκω σου· αλλά κράτει τα παράθυρα ανοικτά, ολοάνοικτα, δια να ακούσης τους πρώτους ήχους της διαβάσεως των στρατιωτών, όταν φθάνη το Σύνταγμα της Hδονής με μουσικήν και σημαίας.
Mη απατηθής από τους βλασφήμους όσοι σε λέγουν ότι η υπηρεσία είναι επικίνδυνος και επίπονος. H υπηρεσία της ηδονής είναι χαρά διαρκής. Σε εξαντλεί, αλλά σε εξαντλεί με θεσπεσίας μέθας. Kαι επί τέλους όταν πέσης εις τον δρόμον, και τότε είναι η τύχη σου ζηλευτή. Όταν περάση η κηδεία σου, αι Mορφαί τας οποίας έπλασαν αι επιθυμίαι σου θα ρίψουν λείρια και ρόδα λευκά επί του φερέτρου σου, θα σε σηκώσουν εις τους ώμους των έφηβοι Θεοί του Oλύμπου, και θα σε θάψουν εις το Kοιμητήριον του Iδεώδους όπου ασπρίζουν τα μαυσωλεία της ποιήσεως.
Το Σύνταγμα της Hδονής
Κ.Π. Καβάφης
εκτυπώστε ή κατεβάστε σε PDF
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου